واژه «احسان» از ریشه «حُسن» به معنای زیبایی و نیکی است که در قرآن در سه معنا به کار رفته است:
- تفضّل و نیکی به دیگران
- انجام و سر و سامان دادن به امور و کارها به صورت خوب و کامل
- انجام اعمال و رفتار صالح. احسان در این کاربرد تقریباً هم معنی با تقوا و پرهیزکاری است.
توجه داشته باشید که اولین کسانی که خداوند در قرآن فرموده آنان را دوست دارد، متقین یا مومنین یا … نیستند بلکه محسنین هستند . از همینجا برداشت میشود که تمامی واژه های متقین , مفلحین , مومنین و … زیر مجموعه های محسنین هستند.
از بررسی موارد کاربرد واژه «محسن» در قرآن، مقام محسنین در این کاربرد از برخی مقامات متقیان برتر است، و به طور کلی این واژه در این معنی و کاربرد خود بیشتر به کسانی نسبت داده شده که از ایمانی راسخ و ثبات قدم در راه ایمان و انجام تکالیف الهی برخوردار بوده‌اند.
محسنین در قرآن به دو دسته از مردم گفته شده:
گروه اول آنانی که به دیگران خوبی رسانده اند و گروه دوم کسانی که کارهای خوب انجام می دهند.
کاربرد اول واژه محسنین
۱ـ « الَّذِینَ یُنْفِقُونَ فِی السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ؛ کسانی که در راحت و رنج انفاق می‌کنند و خشم خود را فرو می‌خورند و از مردمان در می‌گذرند و خداوند نیکوکاران را دوست دارد»
۲ـ « فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاصْفَحْ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ؛[۳۱] پس آنان را ببخش و بگذار و بگذر که خداوند نیکوکاران را دوست دارد». در این آیه نیز عنوان «محسن» دربارة کسانی است که خیر و خوبی آنان شامل حال دیگران شده است.
کاربرد دوم محسنین
۱ـ « وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِینَ؛ و کسانی را که در حق ما کوشیدند به راه‌های خاص خویش رهنمون می‌شویم و بی‌گمان خداوند با نیکوکاران است»
بررسی ریشة لغوی واژه‌ها:
واژة «احسان» و «محسنین» از ریشة «حُسن» هستند که احسان به معنی نیکی است و محسن به معنی نیکو کار است. شاید ضد و مخالف زشتی هر یک از معانی زیبایی و یا نیکی باشد ولی از واژه حسن برای جمال و زیبایی یا خوبی و نیکی هم میتوان استفاده کرد.
نتیجه:
تقوا دارای مراحل مختلف است که یکی از آنها پذیرش حق است، بدون انجام هیچ کار خوب و نیکویی، پس نمی توان به کسانی که فقط ایمان دارند واژه ی محسنین را اطلاق کرد. از این مطلب به این نتیجه می رسیم که مقام محسنان از برخی از مقامات متقیان بالاتر است.
همچنین در برخی آیات از این واژه برای تعریف و نیز از توصیف برخی از پیامبران بزرگ الهی مانند ابراهیم(ع) و نوح(ع) و یوسف(ع) به عنوان «محسن» به کار رفته است. در قرآن عنوان «محسن» در کاربرد دومش بیشتر در حق کسانی به کار رفته است که از ایمانی راسخ و ثبات قدم در راه حق و انجام تکالیف الهی و اعمال و رفتار صالح برخوردار بوده‌اند.
ذنب چیست؟